Elips TV’de yayımlanan İşimiz Gücümüz programına konuk olan Yüksel Işık, yeni çıkan kitabı Şah İsmail'in arka planını anlattı. Işık, kitabın 2023 ve 2024 yıllarında titizlikle hazırlandığını, Şah İsmail’in ölümünün 500. yılı anısına derinlemesine bir araştırma süreci yürüttüğünü söyledi.
Şah İsmail’in çocukluk dönemi, adeta bir destanı andırıyor. Akkoyunlu hanedanındaki taht kavgaları nedeniyle henüz bir yaşındayken hapsedilen İsmail, 6 yaşına kadar cezaevinde kaldı. Sonrasında ise yıllarca saklanarak, gizlilik içinde büyütüldü. Işık, “38 yıllık ömrünün ilk yılları romanlara, filmlere konu olabilecek kadar zengindir,” dedi.
Anadolu Türkmenlerinin inanç arayışı ve Erdebil Tekkesi
Yüksel Işık, Anadolu Türkmenlerinin tarih boyunca bir kimlik ve inanç arayışı içinde olduklarını belirtti. Horasan’dan Anadolu’ya taşınan inanç ve ritüellerin, Erdebil Tekkesi’nde kurumsallaştığını ve Şah İsmail’in de bu tekkenin çocuklarından biri olduğunu ifade etti.
İslamiyet’i kabul etmelerine rağmen eski inançlarından vazgeçmeyen Türkmen toplulukları, heterodoks İslam anlayışıyla yeni bir sentez oluşturdular. Bu yapının merkezinde yer alan Erdebil, zamanla hem dini hem de siyasi bir çekim merkezine dönüştü.
Şah İsmail’in siyasi yükselişi ve ehli ihtisas sistemi
Şah İsmail’in siyasi yükselişinde, Anadolu’dan gelen destek ve ehli ihtisas olarak adlandırılan aşiret beylerinin rolü büyük oldu. Bu yapı, devlet yönetiminde ortak aklı temsil ediyordu. Ancak İsmail, iktidarını güçlendirdikten sonra bu yapıyı devre dışı bıraktı.
Yüksel Işık, “İktidar kim olursa olsun insanı değiştiriyor. İsmail de zamanla bu destek mekanizmasını saf dışı bırakıyor,” dedi.
“Açılın kapılar şaha gidelim” türküsünün arka planı
Yüksel Işık, “Açılın kapılar şaha gidelim” türküsünün çıkış noktasının da Erdebil’e duyulan manevi özlem olduğunu anlattı. Yavuz Sultan Selim’in babası II. Bayezid döneminde yaşanan siyasi gerginlikler sonrası Erdebil’e yapılan ziyaretlerin yasaklandığını belirten Işık, bu yasağın Anadolu halkı üzerinde derin bir etki bıraktığını söyledi:
“Bu türkü, bir yasaklamanın ardından halkın duygularının dile gelmesidir. Yasak, tepkiyi doğurdu; ozanlar, halk şairleri bu duyguları dillendirdi.”
Şah Kulu İsyanı ve İsmail’in ikilemi
Şah Kulu İsyanının, resmi tarihte Şah İsmail ile bağlantılı gösterildiğini ancak isyanın ardından İsmail’in isyancıları idam ettirdiğini hatırlatan Yüksel Işık, bu çelişkinin tarihin karmaşık yüzünü ortaya koyduğunu ifade etti. “İsyanı desteklese neden onları cezalandırsın?” diyerek farklı bir bakış açısı sundu.
Şii kimlik, Türk geleneği ve kültürel dönüşüm
Şah İsmail’in kurduğu devletin başlangıçta Şii bir kimliğe sahip olmadığını, bu dönüşümün sonraki kuşaklarla şekillendiğini belirten Işık, devletin giderek Arap kültürünün etkisine girdiğini söyledi. “İsmail’in dönemini ayrı tutmak gerekir,” diyen Işık, babasının Hz. Ali’yi rüyasında görmesiyle başlayan 12 dilimli kızıl başlık geleneğini ve bunun sembolik anlamını da aktardı.
“İnsanlığın arayışının bir parçası”
Yüksel Işık, Şah İsmail’in hayat hikayesinin yalnızca bir tarihsel figürün biyografisi değil, insanlığın daha iyi bir dünya arayışının bir yansıması olduğunu söyledi. “Dinler, felsefe, ozanlar, halk… Hepsi daha iyi bir düzen için yola çıkmış. Şah İsmail’in hikayesi bu yolculuklardan sadece biridir,” dedi.
