Analiz: Kaan Göktaş
600 bin nüfuslu küçük Balkan ülkesi Karadağ, geçtiğimiz aylarda Türkiye’nin gündeminde Türk vatandaşlarına yapılan ırkçı saldırılar ve vize sınırlaması ile yer bulmuştu. Karadağ dün Türk pasaportuna uyguladığı vizeyi sessiz sedasız yeniden kaldırdı. Peki vize olayının arka planında ne vardı?
Toplam nüfusu İstanbul’un orta ölçekli bir ilçesinden bile az olan Balkanların turizm cenneti Karadağ, vizesiz giriş, uzun süreli kalma hakkı ve nispeten daha düşük fiyatları ile Türk vatandaşlarının gözde tatil rotalarından biriydi. Ülkede oturum almanın da kolay olması nedeniyle resmi verilere göre en az 10 bin Türk vatandaşı da kalıcı olarak ülkede yaşıyordu. Ancak Ekim ayı sonunda, bir sokak kavgası bahane gösterilerek çıkan ırkçı protestolar ve vandallık eylemlerinin ardından Karadağ, jet hızıyla vize uygulamasına geçti. O sıralar ülke gündeminde kıyametler koparak vize uygulaması, dün sessiz sedasız kaldırıldı. Peki Karadağ neden vize getirdi, Ekim’den bu yana ülkede neler oldu ve şimdi neden tekrar vizeyi kaldırdı?
Öncelikle, vize konmasının sebebi iddia edildiği gibi sokak kavgası değildi. Zira özellikle yaz aylarında nüfusu 3-4 katı artan ülkede daha önce hiç kavga çıkmamışçasına bir kavga ve yaralama olayına bu denli sert bir resmi yaptırım uygulanması hayatın olağan akışına aykırıydı. Üstelik ülkede yerleşik olan Türkler içinde de daha önce adam kaçırma, yaralama, vergi kaçakçılığı, dolandırıcılık, hırsızlık gibi birçok suça karışanlar olmuştu ancak bu denli bir yaptırım uygulanmamıştı.
Kavga olayının ardından başlayan ve günlerce süren, Türklere ait bazı işyerlerinin kundaklanmasına kadar varan ırkçı politikaların asıl sebebi politikti. Karadağ’da Sırp nüfusu çoğunlukta ve kendini Karadağlı olarak ifade edenlerin dahi Sırbistan ile aralarında güçlü manevi bağlar var. Balkanlar’da adı konmamış bir savaş yıllardan beri süregeliyor: Sırbistan - Kosova çatışması. Sırplar, Kosova’nın kendi toprakları olduğunu iddia ederken, Kosova ise (Arnavutluk’un da desteği ile) bağımsız bir devlet olarak tanınmak istiyor. Ve Türkiye devleti, Kosova’ya önemli ölçüde maddi ve askeri yardım yapıyor. İşte Ekim ayında Başkent Podgorica’da çıkan kavgada Türk vatandaşlarına yöneltilen yoğun tepkilerin arka planında bu durum yatıyordu.
Karadağ’ın Türk vatandaşlarına vize uygulama kararı aslına bakılırsa uzun zamandır konuşulan ve planlanan bir şeydi. Zira Karadağ’da 5 yıla kadar hatta daha uzun süreli oturum almak, sermaye bile yatırmaksızın sadece kağıt üzerinde formaliteden bir şirket kurmakla mümkündü ve bu durum ülkede binlerce Türkiye vatandaşının yaşamasına olanak sağlıyordu. Şirketler kağıt üzerinde olduğu için gerçek bir ticaret yapmayan, ticaret yapmadığı için de vergi ödemeyen, eleman çalıştırmayan, kısacası Karadağ ekonomisine bir katkısı olmayan, resmi rakamlara göre sayısı 10 binin üstündeki bu Türk vatandaşlarının bir kısmının forex, sanal-fiziki kumar ve bahis sektörlerinde çalıştığı, yani kayıtdışı para ve para aklama olaylarına karıştığı, ayrıca Türkiye’de haklarında arama ve yakalama kararları bulunan bazı kişilerin de Karadağ’daki bu esneklikten faydalanarak ülkeye sığınmış olması bilinen gerçeklerdi ve Karadağ’daki muhalefet sıklıkla bu başıboşluktan dert yanıyordu.
Karadağ’da Türk vatandaşlarına vize uygulaması getirilmesi ile paralel olarak şirket sahibi ya da çalışan olarak ülkede oturum izni bulunan Türklere karşı da önemli bir denetleme mekanizması işletildi. Binlerce Türk vatandaşının çalışma ve oturum izinleri çeşitli gerekçelerle iptal edilirken, yine binlercesinin oturum izinlerini uzatma talepleri ya da yeni oturum izni başvuruları kabul edilmedi. Yüzlercesi deport edilirken, Karadağ İçişleri Bakanlığı’nun resmi açıklamalarına göre bu süreçte 9 bin Türk vatandaşı ülkeden kendi isteğiyle ayrıldı.
Karadağ Parlamentosu, birkaç gün içinde ülkedeki yabancıların şirket kurma ve oturum izni alma şartlarını ağırlaştıran bir yasayı yürürlüğe koymaya hazırlanıyor. Yeni Yabancılar Yasası ile artık ülkede şirket kuran yabancıların bir Karadağ vatandaşını istihdam etmesi veya yıllık en az 5 bin Euro vergi ödeme şartı konuluyor.
Karadağ, 2026’da AB üyeliği hedefi olan ve önümüzdeki günlerde AB üyelik müzakerelerinde 2 fasılı daha kapatmaya hazırlanan bir ülke. AB üyelik şartlarından bir tanesi de, düzensiz göçün önüne geçmek amacıyla vize rejiminin AB Schengen şartlarına uyumlu olması. Yani Karadağ şimdilik vizeyi tekrar kaldırmış olsa da, yakın bir gelecekte, muhtemelen 2026 yaz aylarında hem Türkiye, hem de Rusya vatandaşlarına tekrar vize getirecek.
Kısacası: Karadağ önce bir sokak kavgasını gerekçe göstererek ülkeye Türk vatandaşlarının girişini durdurdu, içeride “temizlik” yaptı ve vizeyi, kalış süresini kısaltarak tekrar koydu.
