Bildiride, dünyada siyasetin, ekonomik durumun ve uluslararası ilişkilerin diğer alanlarının derin ve tarihi dönüşümlerden geçtiği, uluslararası sistemin bir yanda daha adil ve eşit temsile dayalı çok kutuplu bir yöne giderken diğer yanda jeopolitik cepheleşmenin yoğunlaştığı, bunun ŞİÖ bölgesinin ve dünyanın güvenlik ve istikrarına tehdit oluşturduğu belirtildi.
ABD'de Başkan Donald Trump döneminde tarife artışlarına örtülü bir gönderme yapılan bildiride, küresel ekonominin, özellikle uluslararası ticaretin ve finans piyasalarının bu durumdan ciddi anlamda olumsuz etkilendiği ifade edildi.
Bildiride, 2025 yılının İkinci Dünya Savaşı'nın bitişinin ve Birleşmiş Milletlerin (BM) kuruluşunun 80. yılı olduğu hatırlatılarak, "Barışçı ülkelerin Nazizm, faşizm ve militarizme karşı kazandığı zafer, dünya tarihinin gelişim yönünü belirledi, insanlığın barışçı kalkınmasını güvenceye alan istikrarlı bir uluslararası ilişkiler sisteminin kuruluşu için uygun koşulları yarattı." ifadesine yer verildi.
Üye ülkelerin BM Şartına ve uluslararası hukukun genel kabul gören diğer ilkelerine bağlı olduğu, daha temsili, demokratik ve adil bir çok kutuplu dünya için BM'nin merkezi koordine edici rolünü tam anlamıyla yerine getirmesi gerektiğine inandığı vurgulanan bildiride, gelişmekte olan ülkelerin BM yönetim organlarında temsilini sağlamak ve örgütün günün siyasi ve ekonomik gerçekliklerine adapte olabilmesi için gerekli reformların yapılması istendi.
Liderler, İkinci Dünya Savaşı'nın bitişinin ve BM'nin kuruluşunun 80. yılı dolayısıyla ayrı bir ortak açıklama da yayınladı.
"Şanghay ruhuna" bağlılık vurgusu
Bildiride üye ülkeler, halkların kendi siyasi, ekonomik ve sosyal kalkınma güzergahını bağımsız olarak belirlemesi hakkını savunduklarını, egemenliğe, bağımsızlığa, toprak bütünlüğüne, eşitliğe saygı, karşılıklı faydaya, iç işlerine karışmama, güç kullanmama ve güç kullanma tehdidinde bulunmama ilkelerinin uluslararası ilişkilerin istikrarlı gelişiminin temeli olduğunun altını çizdi.
Üye ülkelerin ŞİÖ şartının ilke ve amaçlarına, karşılıklı saygı, karşılıklı fayda, eşitlik, istişare, medeniyetlerin farklılıklarına saygı ve ortak kalkınma arayışına dayalı "Şanghay ruhuna" bağlı kalacaklarına değinilen bildiride, uluslararası ve bölgesel kriz konularının kolektif ve cepheleşmeye dayalı şekilde çözülmeye çalışılmasına karşı olunduğu ifade edildi.
Bildiride, Avrasya kıtasında eşit ve bölünmez bir güvenlik mimarisinin oluşumu için ŞİÖ çerçevesindeki işbirliğinin önemi vurgulandı ve bu bağlamda Belarus'un öncülüğünde formüle edilen 21. Yüzyılda Çeşitlilik ve Çok Kutupluluk İçin Avrasya Şartı'nın önemine işaret edildi.
Üye ülkeler bildiride, insan haklarının evrenselliği, bölünmezliği ve birbirine bağlılığının, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygının önemini yinelerken, insan hakları sorunlarında çifte standartların benimsenmesine ve insan haklarının koruma bahanesiyle ülkelerin iç işlerine karışılmasına karşı olduklarını kaydetti.
Üye ülkeler, ayrıca ŞİÖ'nün bölgede barış, istikrar, kalkınma ve refahı sağlayacak şekilde inşasını daha fazla geliştirmek üzere "ŞİÖ 10 Yıllık Gelişim Stratejisi" adını verdikleri bir belgeyi kabul etti.
"Pahalgam saldırısına kınama"
Bildiride, üye ülkeler terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılıkçılığa karşı ortak mücadelenin yanı sıra uyuşturucu ve silah kaçakçılığı gibi sınır aşan suçlarla mücadelede işbirliğini sürdüreceklerini belirtirken, ŞİÖ Güvenlik Tehditleri ve Zorluklarına Karışık Bütünleşik Yanıt Merkezi ile ŞİÖ Uyuşturucu ile Mücadele Merkezi kurulmasına ilişkin anlaşmaları imzaladı, ŞİÖ Stratejik Güvenlik Araştırma Merkezi kurulmasına ilişkin öneriyi de dikkate aldıklarını kaydetti.
Üye ülkeler bildiride, terörizmin her türü ve görünümünü kınadıklarını bildirirken, Pakistan'ın Belucistan bölgesinde 11 Mart'ta ve 21 Mayıs'ta yaşanan terör olaylarının yanı sıra Hindistan kontrolündeki Cammu Keşmir'in Pahalgam bölgesinde 22 Nisan'da meydana gelen terör saldırısını kınadı.
Hindistan 26 kişinin öldürüldüğü terör saldırısından Pakistan'ı sorumlu tutmuş, 6 Mayıs'ta Pakistan toprakları ve Pakistan'ın kontrolündeki Azad Keşmir bölgesine füze saldırıları düzenlemesiyle ŞİÖ üyesi iki ülke arasında çatışmalar meydana gelmişti.
Liderler ayrıca bildiride Güneydoğu Asya ülkesi Laos'a "diyalog ortağı", Bağımsız Devletler Topluluğuna (BDT) "gözlemci" statüsü verilmesini onayladıklarını duyurdu.
Şanghay İşbirliği Örgütü
Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), ilk olarak 1996'da sınır güvenliği ve ekonomik işbirliği ittifakı olarak Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından oluşturuldu. O yıllarda "Şanghay Beşlisi" olarak anılan gruba 2001'de Özbekistan'ın da dahil edilmesiyle örgütün kuruluşu gerçekleşti.
2017'de Kazakistan'da düzenlenen Astana Zirvesi'nde Hindistan ve Pakistan'ın üyelik süreçleri tamamlanırken, 2021'de Tacikistan'da düzenlenen Duşanbe Zirvesi'nde İran'ın, 2024'te Kazakistan'da düzenlenen Astana Zirvesi'nde Belarus'un katılımıyla örgütün üye sayısı 10'a ulaştı.
Moğolistan ve statüsü Eylül 2021'den bu yana aktif durumda bulunmayan Afganistan, örgütte "gözlemci" olarak yer alırken ŞİÖ'nün, aralarında Türkiye'nin de olduğu 14 ülkeyle "diyalog ortaklığı" bulunuyor.
Örgüt üyesi ülkelerin yüz ölçümlerinin toplamı, Avrasya kıta parçasının yaklaşık yüzde 65'ini kapsıyor, dünya nüfusunun yüzde 40'ını ve küresel gayrisafi hasılanın yüzde 30'unu temsil ediyor.
